Nöbetçi Eczaneler
Deniz İSTİKBAL – 14 Haziran 2025
Gürcistan, Ukrayna, Suriye, Irak, Azerbaycan, Libya ve Filistin (Gazze) son yıllarda çatışmaların ortasında yer alan ülkeler oldu. Ukrayna Savaşı ise dünya ekonomisini derinden etkilen en ciddi çatışma olarak 21. yüzyılın birinci çeyreğinde öne çıktı. Rusya’nın en fazla yaptırıma maruz kalan ülke olmasıyla daha da belirginleşen ekonomik çatışma günümüzde küresel ekonomiyi farklı açılardan etkilemeye devam ediyor.
Ukrayna Savaşı ve Küresel Ekonomiye Etkileri
Ukrayna Savaşı başlamasıyla enerji, gıda ve tedarik fiyatları üzerinde yıkıcı etkiler meydana getirdi. Birleşmiş Milletlerin Gıda Fiyat Endeksi kayıtlara alındığı tarihten itibaren en yüksek seviye olan 165 seviyesine tırmandı. Enerji fiyatları, 1973-1974 petrol krizlerindeki artış düzeylerini kaydetti. Avrupa genelinde doğalgaz üzerindeki fiyat artışları daha kötü etkiler ortaya çıkardı. Çift hanelere çıkan enflasyon rakamları üreticiler açısından üç haneli yüzdeleri gördü. Ardından faiz artışlarıyla dengelenmeye çalışılan fiyat istikrarsızlıkları günümüzde hala çözülebilmiş değil. Ayrıca savaşın hala sürüyor olması Rusya ve Ukrayna’da işgücünün askeri alanda değerlendirilmesine neden oluyor ve üretim seviyesi eski düzeyine gerektiği hızda ulaşamıyor. Bu nedenle fiyatların istikrara kavuşması için barış ortamının tesisi gerekiyor.
İsrail-İran Gerilimi: Yeni Bir Şok Dalgası mı?
İsrail’in bölgesel olarak çatışma ortamını Batı Asya genelinde tetiklemesi ise yeni bir şok dalgası ortaya çıkarabilir. Gazze’de yaşanan katliam ve İran’a yapılan saldırılar iktisadi açıdan birçok sonuca neden olabilir. İran’ın destekliği bölgesel güçlerle uzun yıllardır çarpışan İsrail son günlerde direkt olarak ülkeyi hedef aldı. Üst düzey ordu komutanlarını İsrail hava saldırılarında etkisiz hale getirdi ve İran’ın askeri kapasitesi ciddi düzeyde zarar gördü. İsrail ordusunun operasyona devam etmesinin beklenmesi de büyük bir petrol üretici olan İran’ın enerji üretim altyapısına zarar verebilir. Son aylarda düşüş eğilimi güçlenen petrol fiyatlarında herhangi yaşanabilecek büyük ölçekli bir sıçrama global enflasyonun tekrar yükselmesine sebep olabilir.
Salgının iktisadi etkilerinin henüz ortadan kalkmadığı bir süreçte ticaret savaşları üzerinden enflasyon beklentilerinde bozulma meydana gelmişti. Bu nedenle FED faizlerin indirim sürecine daha uzun vadede başlayabileceğine vurgu yaptı. Uluslararası kuruluşlarda iktisadi büyüme rakamları aşağı yönlü yenilediler. Neredeyse bütün ülkeleri etkileyebilecek bir krizler silsilesine neden olabilecek siyasi anlaşmazlıklar sıcak çatışma ihtimalini ortaya çıkarıyor.
Askeri Güçle Politik Hedefler: İsrail’in Stratejisi
İsrail kuruluşundan itibaren askeri kuvvetle isteklerini diğer ülkelere kabul ettirebilmiş bir aktör. Mısır, Ürdün, Suriye ve Lübnan bu isteklere ciddi düzeyde maruz kalan aktörlere örnek olarak verilebilir. Mısır Ordusu birçok kez İsrailli kuvvetlerle karşı karşıya geldi. Fakat İsrail tarafı İngiltere ve ABD’nin de desteğiyle çatışmaların kazanan tarafı oldu. Günümüzde İran’a karşı yürütülen askeri operasyonların da bir benzeri etki yarabileceği tartışma konusu. Ancak İran’ın askeri kapasitesinin İsrail’in bu denli saldırısına açık olması yeni bir realite ortaya çıkardı denebilir.
İran’ın çok uzun yıllardır İsrail’i uzun menzilli füzelerle vurma girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. İsrail Hava Kuvvetlerinin İran’ı vurgu girişimi ise üst düzey askeri kuvvet komutanlarını içerecek şekilde başarılı oldu. İran’ın üst kademe yönetici kadrolarının da hedef olması ilerleyen günlerde tecrübe edilebilir. Buradan hareketle sınırdaş olmayan iki aktörün hava kuvvetleri ve istihbarat faaliyetleri üzerinde çatışması daha muhtemeldir. ABD’nin saldırılara katılmaması da çatışmanın küresel düzeye henüz sıçramayabileceğine işaret ediyor.
Ekonomik Etkiler: Kısa, Orta ve Uzun Vadeli Yansımalar
Yaşanan askeri ve siyasi gelişmelerin kısa, orta ve uzun vadede ekonomiler üzerine etkileri olacağı söylenebilir. Petrol fiyatları üzerinden gerçekleşecek olan ilk etkiler üretilen neredeyse her üründe bir girdi olan enerji maliyetlerini yukarıya taşıyacaktır. Artan enerji fiyatları ardından enflasyon rakamlarına yansıyabilir. Bu gelişmelerin gümrük tarifelerinin yükseltilmesiyle birleşmesi FED ve Avrupa Merkez Bankası gibi global ölçekli finansal kuruluşları faiz indiriminde daha temkinli olmaya itebilir.
TCMB ve Türkiye Ekonomisine Yansımalar
Firma ve şirketlerin finansmana ihtiyacının böylesine arttığı bir dönemde benzer yorumları Türkiye için de yapmak mümkün. 19 Haziran’da faiz indirimine gitmesi beklenen TCMB’nin bölgesel gelişmeler nedeniyle daha temkinli hareket etmesi muhtemeldir. TÜFE oranının yüzde 35, politika faizinin yüzde 46 olduğu bir süreçte aradaki reel faiz farkı çok yüksektir. Bu nedenle merkez bankasının kademeli şekilde faiz indirim döngüsüne geri dönmesi bekleniyor.
Fakat İran-İsrail çatışmasının daha fazla büyümesi İran’a sınırdaş bir ülke olarak Türkiye’yi yakından ilgilendirmektedir. NATO’nun üyesi olarak da İran’ın Türkiye’yi de farklı dönemlerde tehdit ettiği bilinmektedir. Buradan hareketle İsrail’in İran’a saldırıları sadece iki aktörü değil Yemen’den Lübnan’a, Suriye’den Mısır’a kadar birçok ülkeyi yakından ilgilendiren bir meseledir.
Savaş, Belirsizlik ve Ekonomik Kırılganlık
Sonuç olarak savaş ihtimali bütün alanlara zarar veren ve ülkelerin iktisadi gelişmelerine ciddi etkileri olan bir süreç. İsrail-İran çatışmasının bölgesel etkileri olacağı da göz önüne alındığında Türkiye’de bundan negatif anlamda etkilenecektir. Özellikle enflasyon, yabancı yatırım ve algılar açısından oluşacak negatif olaylar silsilesi faizlerin daha uzun süre yüksek kalmasına neden olabilir. Bu nedenle TCMB’nin bu ay içinde açıklayacağı faiz kararı daha önemli hale geliyor. Fakat İsrail-İran geriliminin sürmesi daha yıkıcı etkileri hem bölgesel hem de iktisadi olarak Türkiye için ortaya çıkarabilir.
YORUMLAR