Küresel Otomotiv Sanayi ve Türkiye: TOGG – Deniz İstikbal

Deniz İSTİKBAL – 18 Temmuz 2025

Global imalat sanayi içerisinde devasa bir yer kaplayan otomotiv endüstrisi büyük ölçekli bir sektör. Sektörün ilk ortaya çıkışının ardından meydana gelen büyük ölçekli üretim Batılı ülkeleri dünyanın en rekabetçi sanayilerine dönüştürdü. Dünyanın üretim değeri ve ticareti açısından en büyük sanayisi olan otomotiv endüstrisi 1860’larda kuruldu. Gelişen sanayi ve ulaşımın bireyselleştirilmesi isteği Amerika’yı yeni üretim modeline itti.

Daha sonra araç sanayi İngiltere, Fransa ve İtalya gibi ülkelerde gelişim gösterdi. Otomotiv sanayindeki gelişmelerin bir yansıması olarak 1945 öncesi ABD global araç üretimin yüzde 90’dan fazlasını gerçekleştiriyordu. Uzun yıllar ABD dünyanın en büyük otomotiv üreticisi konumunu sürdürdü. 1980’da Japonya, ABD’nin en büyük araba üretici konumunu alana kadar bu süreç devam etti. Japonya dünyanın en büyük otomotiv üreticisi konumunu 2009 yılına kadar sürdürürken Çin en büyük üretici haline geldi. 2009-2025 döneminde de Çin global otomotiv sektöründe birinci aktör olarak öne çıktı (Tablo 1).

TABLO 1. MOTORLU TAŞIR ÜRETİMİ (MİLYON ADET)

Kaynak: International Organization of Motor Vehicle Manufacturers

Türk otomotiv sanayi, 1920’lerde ilk girişimlerin yapıldığı orta ölçekli bir endüstri olarak kabul edilebilir. 1929’da Büyük Buhran’ın meydana gelmesi yapılan yatırımların geri çekilmesine ve girişimin başarısız olmasına sebep oldu. 1960’lara kadar ciddi ölçekli bir araç sanayi ülkede kurulamazken yapılan ilk yerli denemeler başarısızlıkla sonuçlandı. Ardından Ford, Renault, Chrysler, Fiat ve Volvo gibi yabancı firmaların Türkiye otomotiv sanayinde yatırım yapmasıyla yeni bir süreç başladı. Türk firmaların yabancı ortaklarıyla üretime başlamaları Türk otomotiv sanayi ve yan sanayisinin gelişmesine katkı sundu. Yabancı yatırımcının İzmir, Eskişehir, Bursa, Kocaeli ve Ankara gibi şehirlere yatırımlar yapması bu bölgelerin birer üretim kenti haline gelmesine yardımcı oldu. Almanya, İtalya, İsveç, Fransa ve ABD Türk otomotiv sanayine yatırım yapan aktörler haline geldi.

GRAFİK 1. TÜRKİYE’NİN GLOBAL ARAÇ ÜRETİM PAYI (%)

Kaynak: International Organization of Motor Vehicle Manufacturers

2000-2020 dönemi Türk otomotiv sanayinde Made in Turkey markasının en başarılı süreci oldu. Türkiye’nin otomotiv üretimi İtalya, Fransa ve İngiltere gibi ülkeleri geride bırakarak dünyanın en büyüklerinden biri haline geldi. Günümüzde dünyanın en büyük 12. araç üreticisi olan Türkiye’nin yılda ortalama 1,2-1,5 milyon araç üretim kapasitesine eriştiği biliniyor. Fakat 2019’da adımları atılan bir girişim Türk otomotiv sanayini yeni bir eşiğe getirdi. Türkiye Otomotiv Girişim Grubu (TOGG) adıyla kurulan firma 2023’te ilk yerli Türk arabasını üretti. 2023-2025 döneminde 50 binden fazla TOGG markasıyla araç üretilirken yeni modellerin piyasaya sürüleceği biliniyor. Elektrikli olarak üretilen ve yeni bir alana giren TOGG firması, Türkiye’nin en büyük 37. sanayi kuruluşu haline geldi. 1 milyar doların üzerinde gelir elde eden ve BYD, Tesla ve Chery gibi küresel devlerle rekabet halinde olan TOGG ilerleyen dönemde ihracat yapmaya hazırlanıyor.

Anadolu Grup, BMC, Turkcell, Zorlu Holding ve TOBB’un ortak girişimiyle kurulan TOGG Cumhuriyetin 100. yılında ilk aracı üretti ve piyasaya sürdü. SUV ve Sedan olarak günümüzde üretimi sürdürülen TOGG, Türkiye elektrikli araç pazarının en büyük aktörü konumundadır. Verilen teşviklerin etkileri büyük olsa da toplumun bir Türk makası olarak TOGG’u benimsediği söylenebilir. “Made in Turkey” markasının global ölçekli tanınmasının önemli bir aracına dönüşebilecek olan TOGG markası, Türk savunma sanayi ürünleri gibi işlev görebilir. Devlet başkanlarına TOGG araçların hediye verilmesinin ülkelerin ulusal kanallarında bunun reklama dönüşmesi “Made in Turkey” markasının tanıtılmasına büyük rol üstlendi. Bu nedenle TOGG araçlarının ihracata başlanması ve özellikle yakın coğrafyalarda kullanılması, Türk sanayisinin büyük ölçekli bir güce dönüştüğüne kanıt olabilir. Sonuç olarak global otomotiv sanayinde araç üretiminin yüzde 1,5’i gerçekleştiren Türk otomotiv endüstrisi TOGG ile yeni bir eşiğe gelmiş bulunuyor. Bu eşik Çin, Japonya, Güney Kore ve Almanya gibi global ölçekli üretim yapan aktörlerle rekabeti içeriyor.

Yapılan tahminlere göre 2030’larda küresel otomotiv üretiminin yüzde 1,85’ini Türkiye gerçekleştirebilir. Bu rakamın yüzde 2’in üzerine taşınması için Türk sanayisinde Dördüncü Sanayi Devrimine uygun şekilde verimlilik ve teknoloji merkezli bir dönüşümün yapılması gerekiyor. Bunun için ortaya konan Sanayi ve Teknoloji Belgesi iyi bir başlangıç olabilir fakat özel sektöründe benzer adımlarla sürece dahil olması hatta öncü şekilde hareket etmesi beklenebilir.