Rusya – İran İlişkileri Kopar mı? – Ceyhun Bozkurt

Ceyhun BOZKURT – 26 Haziran 2025

 

İsrail’in İran’a yönelik saldırıları ve ABD’nin tarafsız görünümlü İsrail’i koruma hamleleri gözleri İran’ın küresel anlamda ortaklık yaptığı ülkelere çevirmişti. Bunların başında Rusya ve Çin geliyor. İran’ın iki ülke ile ciddi askeri, siyasi, ekonomik işbirliği bulunuyor. Örneğin Çin ile 2021 yılında 25 yıllık ve 400 milyar dolarlık bir işbirliği anlaşması yapmışlardı. Ayrıca iki ülke arasında ciddi boyutlarda petrol anlaşması var. Bu anlaşmanın ve işbirliğinin detaylarını bir başka yazıya bırakarak en çok merak edilen boyuta, İran-Rusya ilişkilerine bakalım…

Yıllarca süren stratejik uyuma rağmen, Rusya,   İsrail ile son çatışmasında İran’a  doğrudan askeri veya siyasi destek sağlamadı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in yaptığı “iki ülkenin düşmanlarının aynı olduğu”, Dimitri Medvedev’in “üçüncü ülkeler İran’a yardım yapabilir” açıklamalarını bir kenarda tutarsak, iki ülke arasında bu durum şüphe uyandırdı. Yoksa iki ülke arasında ilişkiler kopmuş muydu?

Kopma yok ama Pezeşkiyan yönetiminin ülkeyi Batı’ya yaklaştırmak için Rusya’yla araya mesafe koyma isteği doğru tespit. Bunu biz yapıyorsak, Moskova hayli hayli yapıyor.

Ayrıca Rusya şu an bir savaş içinde. Bu savaşı Batı ile yapıyor. Bu nedenle İran üzerinden ikinci bir cephe açmaya sıcak bakamaz.

Ayrıca Moskova’nın Tel Aviv ile Ortadoğu’da diplomatik ve askeri ilişkileri var. Bu ilişkiler Suriye sahasında çatışmasızlık olarak karşımıza çıktı. Bu nedenle Moskova bu jeopolitik dengeyi bozmak istememiş olabilir. Peki bu durum, Moskova-Tahran ilişkilerinin geleceğini yeniden şekillendirebilir mi? Ortaklıklarındaki sınırlamaları ortaya çıkarabilir ve Suriye, Güney Kafkasya ve daha geniş bölge için uzun vadeli etkileri olan potansiyel kırılmaları açığa çıkarabilir mi?

Bakalım…

Rusya ve İran’ın ortaklaştığı bazı konular vardı:

• ABD hegemonyasına karşı düşmanlık.
• Suriye’de Esad rejiminin korunması.
• Savunma-teknik işbirliği (örneğin, Rusya’nın Ukrayna savaşında İran’ın insansız hava araçları kullanması).

Ancak bu duruma rağmen iki ülke arasında örneğin Türkiye ile ABD arasındaki resmi NATO ittifakı gibi resmi bir ittifak bulunmuyor.

Ayrıca her iki ülke de özellikle Suriye, Irak ve Basra Körfezi’nde bağımsız stratejik hedeflere sahip.

Bu bilgileri bir kenara koyarak iki ülke arasındaki Rusya-İran arasındaki temel  savunma anlaşmalarına da bakalım:

1-Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması (17 Ocak 2025)

• 20 yıllık çerçeve: Askeri iş birliği, istihbarat paylaşımı, siber güvenlik, birleşik tatbikatlar, hava savunma teknolojisi, liman ziyaretleri, personel eğitimi, nükleer enerji iş birliği vb. konu başlıklarını kapsamakta.
• Karşılıklı savunma maddesi yok: Rusya, saldırıya uğraması halinde İran’ı savunmak zorunda değil (veya tam tersi).

2-Askeri-Teknik İşbirliği

• İHA üretimi: İran’ın Şahid İHA’ları (örneğin Geran‑2/3) Rusya’nın Alabuga bölgesinde ortak üretiliyor ve Moskova’nın Ukrayna savaşında kullanılıyor.
• Gelişmiş silahlar ve hava savunması: Anlaşma, S-300/S-400, savaş uçakları (Su-30/35), Tor-M1 ve muhtemelen balistik füzelerin transferine kapı açıyor.

3-Ortak Askeri Faaliyetler

• Birleşik tatbikatlar ve personel değişimi: Umman Körfezi’nde ortak deniz tatbikatları, birleşik kara ve siber tatbikatları, ayrıca eğitim değişimleri ve savunma sektörü seminerleri…
• Liman ziyaretleri ve lojistik işbirliği: Rus gemilerine daha fazla erişim, ortak deniz güvenliği, terörle mücadele, arama-kurtarma operasyonları.

4-İstihbarat ve Siber Savaş

• İstihbarat paylaşımının genişletilmesi: Güvenlik kurumları arasında çalışma grupları aracılığıyla yapılandırılmış işbirliği.
• Siber işbirliği: Rusya, olası yapay zeka/siber güvenlik sinerjisiyle İran’ın gözetleme ve siber saldırı yeteneklerine yardımcı oluyor.

5-Tarihsel Silah Transferleri

• Eski sistemler: Rusya, 1990’ların başından bu yana İran’a MiG-29, Su-24, Mi-17, S-200, Tor-M1 ve daha fazlasını tedarik etti. Ancak Su-35 veya daha gelişmiş olan Su-57 gibi uçakları ve S-400 Hava Savunma Sistemini Rusya İran’a vermedi. Bu nedenle İran’ın elindeki hava araçları ve savunma sistemleri eski kaldı.

Özetle, yapılan anlaşma, yirmi yıllık savunma teknolojisi koordinasyonunu güvence altına alırken her iki ülke de NATO tarzı ortak savunmayı içeren bir ittifaktan uzak duruyor. Bu nedenle birçok konuda işbirliği, ortak üretim politikası oluşturulurken, ortak savunma garantisine iki taraf da yanaşmamış.

Ayrıca şunu söylemek gerekiyor: Rusya, İsrail ile ilişkilerini korumaya çalışıyor. Bu nedenle tekrar hatırlatalım ki Suriye’de çatışmasızlık için koordinasyon sağlamışlardı. Ayrıca İsrail’de Rusça konuşan ciddi bir kitle var. Ve Rusya ile İsrail arasında teknolojik ve istihbari ilişki var. Rusya bu ilişkiyi koparmak istemiyor.

Eğer İran’ı askeri olarak desteklerse Ortadoğu’daki bu düzeni ciddi yıpranacak. Ayrıca Ortadoğu’da gücünü tahkim etmek için çizdiği olası arabulucu imajı da zedelenecek.

Ek olarak son yıllarda Suudi Arabistan, BAE ve Katar ile geliştirdiği aktif olarak ilişkiler de zedelenme riski taşıyacak.

Tabii bu durum Tahran’da açıktan olmasa bile alttan dillendirilen bir hayal kırıklığı oluşturdu. İran’daki muhafazakarlar Rusya’ya yönelik “güvenilir bir müttefik” olarak değil, “fırsatçı bir aktör” suçlaması yapıyor. Ama Tahran yönetiminin de Moskova’ya mesafeli duruşunu göz ardı ediyorlar.

Bu durum İran açısından ilerde nasıl sonuçlar doğurabilir? Bakalım:

• İran’ın Çin ile daha fazla yakınlaşması.
• Batı ile ilişkilerini Rusya’nın hoşuna gitmeyecek ve çıkarlarını zedeleyecek şekilde genişletmesi…
• Moskova’ya danışmadan yapılacak olası misilleme.
• Yine Moskova ile koordinasyon kurmadan oluşturulabilecek bir Suriye politikası.
• Ukrayna savaşında Rusya’ya verilen desteğin kesilmesi. Yani yeni İHA veya füze teslimatını yavaşlatabilir.
• Güney Kafkasya’da (bizi de ilgilendiren bir boyutuyla) Rusya ile koordinasyondan vazgeçerek hamleler yapması, ilişkiler oluşturması…