Nöbetçi Eczaneler
Deniz İSTİKBAL – 28 Mayıs 2025
Haziran 2023-Mayıs 2025 döneminde Türkiye yurt dışından 25 milyar dolara yakın doğrudan yabancı yatırım (DYY) çekti. Yıllık ortalama 10-15 milyar dolar civarında DYY çeken Türkiye 2030’a kadar 120 milyar dolardan fazla DYY çekmeyi hedefliyor. 2003-2024 döneminde 264 milyar dolar DYY çeken Türkiye’nin gelecekteki daha fazlasını çekmesi ihtimal dahilinde. 12. Kalkınma Planında yer alan tahminlerde benzer bir eğilimi vurguluyor.
Ancak Haziran 2023’te ekonomi yönetiminde meydana gelen değişimin ülkeye daha fazla yatırımcı çekmesi bekleniyordu. Rasyonel ekonomi politikalarına geri dönüş olarak isimlendirilen süreç TL’deki reel değerlenmeyle birlikte daha fazla DYY’yi amaçlıyordu. İki yılı tamamlamak üzere olan ekonomi yönetiminin enflasyonla mücadele sürecinde olduğu gibi daha fazla başarı getirmesi tahmin ediliyordu. Enflasyonun düşüşü, cari açığın normalleştirilmesi ve dış ticaretin dengelenmesi için atılan adımlar yabancı yatırımcı algısında iyileşme getirdi. Ancak bu durum DYY çekiminde büyük bir sıçrama yaratmadı (Grafik 1).
GRAFİK 1. YILLARA GÖRE DOĞRUDAN YABANCI YATIRIM (MİLYAR DOLAR)
Kaynak: T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Doğrudan Yabancı Yatırımcı meselesi uzun yıllardır Türkiye’de tartışılan bir mesele. İktidara gelen hükümetler yabancı yatırımcı ortamını iyileştirme için bir çok reformu gündeme aldı. 2002 öncesi toplam DYY stoku 15 milyar dolar civarı iken artık yıllık 15 milyar dolarlık DYY ülkeye çekilebiliyor. Ülkeye en fazla yatırım yapmış aktörlere bakıldığında Batı Avrupa bölgesinin başı çektiği görülüyor. Hollanda, ABD, İngiltere, Almanya ve İspanya Türkiye’ye en fazla doğrudan yatırım yapmış ülkeler. Özellikle Hollanda, ABD’nin iki katı kadar miktarı Türkiye’de yatırıma dönüştürmüş ve ülkeye en fazla doğrudan yabancı yatırım yapan aktör olmuştur. ABD, İngiltere ve Almanya için de benzer yorumları yapmak mümkün. Fakat dikkat çekici bir veri olarak Türkiye’ye sınırdaş olan ülkelerin DYY’lerde öne çıkmıyor oluşu önemlidir. Ayrıca Türkiye en fazla dış ticaretini de Batı Avrupa ülkeleriyle gerçekleştirmektedir (Tablo 1).
TABLO 1. ÜLKELERE GÖRE TÜRKİYE’DE DYY STOKU (MİLYAR DOLAR)
| ÜLKE | TOPLAM DYY | PAY (%) |
| HOLLANDA | 30,745 | 15,8 |
| ABD | 15,370 | 7,9 |
| İNGİLTERE | 14,175 | 7,3 |
| ALMANYA | 13,051 | 6,7 |
| İSPANYA | 11,444 | 5,9 |
| AVUSTURYA | 11,079 | 5,7 |
| LÜKSEMBURG | 10,815 | 5,6 |
| BELÇİKA | 9,206 | 4,7 |
| FRANSA | 8,551 | 4,4 |
| AZERBAYCAN | 8,231 | 4,2 |
| YUNANİSTAN | 6,848 | 3,5 |
| RUSYA | 6,646 | 3,4 |
| BAE | 5,932 | 3,1 |
| İTALYA | 5,144 | 2,6 |
| İSVİÇRE | 4,987 | 2,6 |
| JAPONYA | 3,527 | 1,8 |
| KATAR | 3,461 | 1,8 |
| İRLANDA | 2,205 | 1,1 |
| KUVEYT | 2,029 | 1,0 |
| SUUDİ ARABİSTAN | 2,012 | 1,0 |
| DİĞER | 18,783 | 9,7 |
| TOPLAM | 194,221 | 100,0 |
Kaynak: T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Suudi Arabistan, Kuveyt, BAE ve Katar gibi büyük ölçekli yatırım fonlarını kontrol eden Müslüman ülkeler de Türkiye’ye yatırım yapmışlardır. Ancak ölçek olarak Batılı aktörlere kıyasla çok daha az düzeyli ülkeyi tercih etmişlerdir. Bu ülkelerin son yıllarda Türkiye’de gündeme geldiği kadar ülkeye yatırım yapmadıkları aksine Batılı aktörlerin daha fazla Türkiye’yi tercih ettikleri göze çarpmaktadır. Sanayi bakanlığı verileri üzerinden Haziran 2023-Mayıs 2025 döneminde Batılı aktörlerin Türkiye’ye en fazla yatırım yapan ülkeler olduğu da anlaşılmaktadır. Bu dönemde Hollanda, ABD, İngiltere ve Almanya en fazla yatırım yapan aktörler olmuştur. Benzer şekilde Körfez ülkelerinin Türkiye yatırımları kısmi bir artış göstermiş ancak beklenen hacme erişmemiştir. Toplam hacim olarak değerlendirildiğin de 2002-2025 döneminde Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı yatırımcıların yüzde 80’den fazlası Batılı ülkelerden gelmiştir. Buradan hareketle Türkiye’ye gelecek olan yabancı yatırımcılarında yine benzer şekilde Batılı ülkelerden gelmesi ihtimal dahilindedir.
Ülkede faaliyet gösteren yabancı şirketlere bakıldığında farklı bir tablonun olduğunu söylemek mümkün. Suriyeli firmalar mülteci sayısı nedeniyle en büyük yabancı şirket sayısına sahip iken Almanya, Irak ve İran firmaları Suriye’yi takip etmektedir. Almanya hariç diğer ülkelerin Türkiye’de kayda değer bir yatırım hacmi de bulunmamaktadır. Fakat dış ticaret açından Suriye, Irak ve İran Türkiye’nin kritik ve hacimli partnerleri arasında yer almaktadır (Tablo 2).
TABLO 2. ÜLKELERE GÖRE TÜRKİYE’DEKİ YABANCI ŞİRKET SAYILARI
| ÜLKE | ŞİRKET SAYISI | PAY (%) |
| SURİYE | 15.390 | 17,80 |
| ALMANYA | 8.463 | 9,79 |
| İRAN | 7.545 | 8,73 |
| IRAK | 3.534 | 4,08 |
| İNGİLTERE | 3.295 | 3,81 |
| HOLLANDA | 3.231 | 3,73 |
| RUSYA | 3.226 | 3,73 |
| AZERBAYCAN | 3.059 | 3,53 |
| ABD | 2.269 | 2,62 |
| İTALYA | 1.610 | 1,86 |
| DİĞER | 50.182 | 58,06 |
| TOPLAM | 86.418 | 100,0 |
Kaynak: T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Sektörlere göre DYY’lerin ülkedeki konumuna bakıldığında Finans ve Sigorta, İmalat Sanayi, Perakende Ticaret ve İletişim alanlarında yoğunlaştığı görülmektedir. Benzer şekilde son iki yıldır ülkeye çekilen 25 milyar dolarlık DYY’nin büyük kısmı bu alanlara gitmiştir. Özellikle Finans ve Sigortacılık sektörü ciddi şekilde doğrudan yabancı yatırımlara öncülük yapmış ve Batılı aktörlerin en fazla faaliyet gösterdiği alan olmuştur. Tarım, madencilik ve diğer alanların görece istenilen yabancı yatırımcıyı çekemediği ve yerel dinamiklerle harmanlandığı söylenebilir. Türkiye’nin dünyanın en büyük dokuzuncu tarım ekonomisi olduğu göz önüne alındığında tarım sektörüne daha fazla DYY çekilmesi teşvik edilebilir. Günümüzde 40 milyar dolara yaklaşan tarım ihracatı yapan bir ülke olarak Türkiye birçok gelişmiş ülkeden daha fazla tarımsal değer üretmektedir. Bu değerin DYY açısından değerlendirilmesi yeni fırsat ve işbirliklerine yol açabilir.
Sonuç olarak Yeni Ekonomi Yönetimi rasyonel iktisat politikalarına geri dönüş yaparak büyük bir reforma imza attı. Bu reformların gelecek yıllarda Türkiye’ye daha fazla DYY çekmesi de muhtemel. Fakat son iki yılda ülkeye çekilen doğrudan yabancı yatırımlarda ortalama üstü bir gelişme yaşanmadı. Bu nedenle yabancı yatırım ortamının iyileştirilmesi için bürokratik engellerin ortadan kaldırılması ve işlem sürelerinin azaltılması gerekebilir.
YORUMLAR