Deyim Aktarması Ad Aktarmasıyla Karışır mı, Sınavda Nasıl Çıkar?

Türkçede anlamı güçlendirmek, anlatımı zenginleştirmek için kullanılan çok sayıda söz sanatı ve mecaz türü bulunur. Bunlardan biri de deyim aktarmasıdır. Peki deyim aktarması nedir, bu kavram ad aktarmasıyla karışır mı ve özellikle sınavda nasıl çıkar? Dil bilgisi ve edebiyat konularında sıkça karşılaşılan bu soruları, özgün ve sade bir dille tüm yönleriyle haberleştirdik.

Deyim Aktarması Nedir? Tanımı ve Temel Özellikleri

Deyim aktarması, bir kelimenin ya da kelime grubunun, deyim içinde gerçek anlamından uzaklaştırılarak başka bir anlamda kullanılmasıdır. Bu kullanım, deyimin anlamını oluşturur ve o deyim, kalıplaşmış yeni bir mecaz anlam kazanır.

Başka bir deyişle, deyim aktarması, deyimlerin mecazlı yapısı sayesinde oluşan bir anlam kaymasıdır.

Örnek:
“Kulağını çekti.”
Bu cümledeki “kulak çekmek” eylemi fiziksel olarak gerçekleşmemiş olabilir. Anlam aslında uyarıda bulunmak, hafifçe cezalandırmak demektir. Bu kullanım, deyim aktarmasına örnektir.

Deyim Aktarmasında Anlam Nasıl Değişir?

Deyim aktarmasında, kelimelerin tek tek anlamı değil, birlikte oluşturdukları ifade bütününün mecaz anlamı esas alınır. Yani:

• Kelimeler kalıp hâline gelir.

• Gerçek anlam yerini deyim anlamına bırakır.

• Anlatım sade ama etkili olur.

• Genellikle günlük dilde sık kullanılır.

Örnek:
“Ayağını denk al.” deyiminde ayakla ilgili fiziksel bir durum anlatılmaz. Asıl anlam: Dikkatli ol, ölçülü davran.

Deyim Aktarması ve Ad Aktarması Arasındaki Fark Nedir?

Bu iki kavramın karıştırılması oldukça yaygındır. Ancak ikisi arasında temel farklar vardır:

Yani özetle:
Deyim aktarması, deyimlerdeki anlam değişimidir.
Ad aktarması, sözcüklerin yer değiştirme ilişkisine dayalı mecazdır.

Deyim Aktarması Sınavda Nasıl Çıkar?

Deyim aktarması, genellikle paragraf yorumlama, anlam bilgisi ya da sözcükte anlam soruları içinde yer alır. Ayrıca mecazlı anlatımların tespit edilmesi gereken soruların da gizli unsurlarından biridir.

Soru Tipi Örnekleri:

1. Anlam sorusu şeklinde:

“Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim aktarması vardır?”
A) Kalemi güçlü bir yazardır.
B) Parmak ısırtan bir performanstı. ✅
C) Bugün sinemaya gittik.
D) Kitabı çantasına koydu.

2. Parçadaki deyimi bulma:

“Aşağıdakilerden hangisinde deyim, gerçek anlamının dışında kullanılmıştır?”
Yanıt: Deyim aktarmasının olduğu seçenek doğru cevaptır.

Deyim Aktarmasının Kullanıldığı 20 Örnek ve Anlamları

İşte günlük dilde ve edebi metinlerde sıkça karşılaştığımız deyim aktarmasına örnek 20 kullanım:

1. Ağzından baklayı çıkardı. → İçindeki sırrı söyledi.

2. Ayağını yorganına göre uzat. → Gelirine göre harcama yap.

3. Kulağının üstüne yattı. → Duymazdan geldi.

4. Elini taşın altına koydu. → Sorumluluk aldı.

5. Kalbini kırdı. → Üzdü, incitti.

6. İçini döktü. → Dertlerini anlattı.

7. Gözden düştü. → Saygınlığını kaybetti.

8. İki ayağını bir pabuca soktu. → Zor durumda bıraktı.

9. Burnundan kıl aldırmıyor. → Kibirli, gururlu.

10. Başını kaşıyacak vakti yok. → Çok yoğun.

11. Canını dişine taktı. → Büyük gayret gösterdi.

12. Dilinde tüy bitti. → Defalarca söyledi.

13. Ağzı kulaklarında. → Çok mutlu.

14. Tüy dikti. → Durumu daha da kötüleştirdi.

15. Gözü arkada kalmasın. → İçin rahat olsun.

16. Elini eteğini çekti. → Uzaklaştı, karışmayı bıraktı.

17. Dili çözüldü. → Konuşmaya başladı.

18. İşi yokuşa sürdü. → Zorlaştırdı.

19. Karnı zil çalıyor. → Çok aç.

20. İpler koptu. → İlişki bozuldu.

Bu örneklerin her biri gerçek anlamından uzaklaşıp mecaz anlam kazanan deyimlerdir, yani deyim aktarmasıdır.

Deyim Aktarmasında En Sık Yapılan Hatalar

Öğrenciler ve sınav adayları, deyim aktarmasını tanımlarken ya da ayırt ederken bazı yaygın hatalara düşer:

• Her deyimi deyim aktarması sanmak

• Deyimi benzetme sanmak

• Ad aktarmasıyla karıştırmak

• Gerçek anlamla mecaz anlamı ayırt edememek

Bu hataları yapmamak için cümledeki deyimi tek başına değil, cümle içindeki işleviyle birlikte değerlendirmek gerekir.

Deyim Aktarması Edebi Sanat Mıdır?

Hayır, deyim aktarması bir edebi sanat değil, bir anlam kaymasıdır. Ancak, deyimlerin içinde bazen edebi sanatlara yer verilebilir. Örneğin:

“Gözleri alev alev yanıyordu.”
Burada hem teşbih hem deyim aktarması vardır. Bu yüzden deyim aktarması, tek başına bir sanat sayılmaz ama anlatımı sanatsallaştıran bir öğedir.

Deyim Aktarmasıyla Anlatım Güçlenir mi?

Kesinlikle evet. Deyim aktarması, cümleye:

• Duygusal derinlik

• Anlam zenginliği

• Kültürel çağrışım

• Kısalık içinde yoğunluk

katar. Bu nedenle yazarlar ve konuşmacılar, deyimleri sık kullanarak anlatımı daha etkili ve dikkat çekici hale getirir.

Deyim Aktarmasıyla İlgili Sınav Tüyoları

• Her deyimi ezberlemektense anlam ilişkisini anlamaya çalışın.

• Deyimlerde geçen fiil ya da nesneler gerçek anlamda mı, mecaz anlamda mı kullanılıyor, buna dikkat edin.

• Özellikle TEK bir kelimeyle deyimin anlamını anlatan sorulara dikkat edin.

Deyim Aktarması Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Deyim aktarması nedir Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Deyim aktarması nedir?

Deyim aktarması, deyim içinde geçen sözcüklerin gerçek anlamlarından uzaklaşıp, deyimin mecaz anlamıyla bütünleşmesidir.

Deyim aktarması ile ad aktarması arasındaki fark nedir?

Deyim aktarması, deyimlerdeki anlam kaymasıdır. Ad aktarması, bir kelimenin ilişkili başka bir anlamda kullanılmasıdır. Kalıplılık ve kullanım yeri farklıdır.

Deyim aktarması edebi sanat mıdır?

Hayır. Deyim aktarması bir anlatım tekniğidir, edebi sanat olarak sınıflandırılmaz. Ancak sanatsal anlatımı destekler.

Deyim aktarması sınavlarda nasıl çıkar?

Genellikle anlam bilgisi, mecaz türleri ve deyim soruları içinde çıkar. “Mecaz anlam taşıyan ifade” gibi ifadelerle karşınıza gelebilir.

Deyim aktarması örnekleri nasıl anlaşılır?

Deyimde geçen kelimelerin gerçek anlamları değil, deyimin tümüne ait mecaz anlam esas alınır. Örneğin “ayağını yorganına göre uzatmak” deyiminde fiziksel bir hareket yoktur.