Aile Hayatında Baskıcı Tutumlar – Büşra As

Büşra AS – 21 Haziran 2025

 

Çocuk yetiştirmek herkes için farklı anlamlara gelebilir. Kimimiz çocuk yetiştirmeyi zor bir iş olarak tanımlarken, kimimiz de oldukça zevkli bir iş olarak tanımlayabiliriz.

Çocuk yetiştirme konusunda yetişkinlerin, birbirinden farklı görüş ve stratejileri olabilir. Her ailenin yapısı birbirinden farklıdır. Çünkü o aileyi kuran anne babalar çift olarak diğer çiftlerden farklıdır. O nedenle her ailenin kendine has bir dinamiği vardır. Bir ailede doğru olarak kabul edilen olgular, evin kuralları ve yaşam tarzı gibi konular birazda anne babanın tutumlarına göre şekillenir. O halde anne babaların tavır ve tutumlarını belirlerken aileye nasıl bir yansıması olacağını iyi düşünmesi gerekecektir.

Ebeveyn Tutumları Bireyin Kişiliğini Şekillendirir

Yetiştiğimiz ailenin yapısı ileride nasıl bir birey olacağımızı şekillendirir. Toplumda ki konumumuz, yetiştiğimiz aile ile şekillenecektir. Yanlış ebeveyn tutumlarının olduğu bir ailede yetiştiysek, yetişkinlik çağında özgüvensiz, içine kapanık, uyumsuz vs. Bir birey olabileceğimiz gibi doğru ebeveyn tutumlarının hakim olduğu bir ailede büyüdüysek de özgüvenli, dışa dönük, sosyal hayatta uyumlu bir birey olabiliriz.

Dolayısıyla okuyucu olarak birer anne babaysanız, şuanda çocuklarınıza olan yaklaşımlarınız ile çocuklarınızın geleceğini şekillendirmede bir payınız olacağını hatırlamalısınız. Birçok yanlış ebeveyn tutumu var fakat, bu yazımızda aşırı baskıcı ebeveyn tutumlarından bahsedeceğiz.

Bir çocuğun sizin sözünüzü neden dinlemesini isterdiniz? Sizi sevdiği ve saygı gösterdiği için mi? Yoksa sizden çok korktuğu için mi? Maalesef baskıcı ailelerin çocukları, ailelerini korktukları için dinlerler. Şiddet korkusu, tehdit, aşağılanma ve baskıdan çekindikleri için anne babalarına itaat ederler.

Baskıcı ebeveynler katı kuralları ve sınırları olan kişilerdir. Onlar için esas olan kendi fikir ve görüşleridir. Çocuklarını bir birey olarak kabul etmezler. Onların fikirleri, yapmak istedikleri ve hayalleri onlar için önemli değildir. Çocuklarını kendi doğrularına göre yetiştirmek isterler. Meslek seçimi, arkadaş seçimi, giyim, sosyal faaliyetler gibi konularda kendi isteklerini çocuklarına empoze etmeye çalışırlar. Bunun yanı sıra çocuklarını başkalarıyla kıyaslayarak onlardan beklentilerini başkalarının başarı ve becerileri üzerinden ifade ederler.

Bu ailelerin çocukları baskıcı anne babaları ile güvenli bağlanma yaşamazlar. Aileleri ile güvenli bağlanma davranışı geliştiren çocuklar, ebeveynleri ile vakit geçirmekten hoşlanır, onlardan kısa süreliğine ayrılabilir ve tekrar bir araya geldiklerinde mutlu olurlar. Baskıcı ailelerin çocukları ise kaygılı ve kaçıngan bağlanma davranışı geliştirebilirler.

Bağlanma Sorunlarının Yetişkinlikteki Yansımaları

Kaygılı bağlanma durumunda çocuklar, anne babalarından ayrı kalmakta zorluk çekerler fakat aileleri ile tekrar bir araya geldiklerinde de tamamen rahat hissedemezler.

Kaçıngan bağlanma yaşayan çocuklar ise ailelerine karşı mesafeli olabilir ve başka yetişkinleri ebeveynlerine tercih edebilirler.

Kaygılı ve kaçıngan bağlanma durumunu yaşayan çocuklar, yetişkinlik döneminde; bağımlı, bencil, özgüvensiz, agresif olabilirler. Sosyal ortamlarda ise sorun çözme kabiliyeti gösteremeyen, duygularını belli edemeyen, insan ilişkilerinde yetersiz tutumlar gösterebilirler.

Baskıcı aileler çocuklarına sık sık cezalar uygularlar ve bu cezalar genellikle bir amaca hizmet etmez. Cezalar tutarsızlık gösterir. Mesela çocuk eve arkadaşlarıyla oyuna daldığı için geç kaldı ise ertesi gün oyun oynamaya çıkması yasaklanır. Bu tutarlı bir ceza olur. Konu arkadaşlarla oyuna dalıp eve gecikmektir, cezada yine konuyla bağlantılı olarak oyun oynamaya çıkma yasağı getirilmesidir. Burada çocuğun hatasını anlaması ve bir günlüğüne kısıtlanarak bir daha geç kalmaması konusunda bilinçlenmesi amaçlanmış olur. Bu tutarlı bir cezadır. Başka bir örnekte ise çocuk, ödevlerini yapmamıştır. Ailede ceza olarak çocuğun okul için ihtiyacı olan bir araç gereci almayı erteler. Bu tutarsız bir cezadır çünkü çocuğun ihtiyacını yasaklamak, çocuğun hatasını anlamasına yardım etmediği gibi okul başarısını da kötü etkileyecektir. İşte baskıcı aileler ceza uygularken bu örneğe benzer şekilde cezalar üretebilir.

Şiddet ve tehdit baskıcı ebeveyn tutumlarının bir diğer özelliğidir. Çocuğa karşı psikolojik ve fiziksel şiddet gösterilebilir. Ses yükseltmek, hakaret, aşağılamak, fiziksel temas ve tehdit şiddete örnek gösterilebilir. Anne baba her istediğini şiddeti araç olarak kullanarak çocuğa yaptırmaya çalışır. Bu yolla anne baba çocuğu terbiye etmeyi amaçlar. Çoğu zaman anne baba bu davranışlarının şiddet olduğunun farkında olmaz veya kabullenmek istemez.

Şiddetin Kalıcı Etkileri

Şiddetin bedeli ağır sonuçlar doğurabilir. Çocukluk çağında şiddete maruz kalan bireyler evlilik hayatında eş ve çocuklarına şiddet gösterebilir. Hatta bu kişiler için şiddet bir iletişim şekline dönüşebilir. Sosyal hayatta ve iş hayatında iletişimi şiddet, baskı ve manipülasyona başvurarak sağlamaya çalışabilirler. Şiddet her zaman şiddeti de doğurmayabilir. Çocukluğunda sindirilmiş bireyler, yetişkinlik yıllarında çekingen bireylere de dönüşebilirler. Başarısızlık, cesaretsizlik, öğrenilmiş çaresizlik gibi durumlar yaşayabilirler. Gerek evlilik gerek iş hayatında ve sosyal çevrelerinde kolay kandırılan, yönlendirilen, kurban edilen kişiler olabilirler. Şiddete maruz kalan çocuklar hayata karşı ürkek birer kadın veya erkeğe dönüşebilirler.

Şiddet aile içi ilişkileri olumsuz yönde etkiler. Bazı çocuklar şiddete maruz kalmamak için ebeveynlerinin kurallarını kabul etse de bazı çocuklar özellikle ergenlik döneminde isyankar davranışlarla karşılık verebilir. Anne babaya karşı saygı, inanç, birlik ve beraberlik gibi birleştirici duygular hissetmekte zorlanırlar. Bu da zamanla çocuğun aileden kopmasına yol açabilmektedir.

Çocukların en önemli ihtiyaçlarından biri sevilme ihtiyacıdır. Onlara sunduğumuz imkanlar onlara sevgi gösterebildiğimiz sürece anlam kazanır. Bazı ailelerden sık sık yakınmalar duyarız. Çocuğum her şeye sahip ama bir türlü mutlu değil. Çocuğun mutlu olmama nedeni her şeye sahip olmasına rağmen sevgi konusunda ailenin cömert davranmaması olabilir. Aşırı baskıcı anne babalar çocuklarına şımarma korkusuyla sevgi gösterisinde bulunmayabilirler ya da sevgi gösterirken cimri davranabilirler. Bu durum çocuğun yetişkinlik çağında sevgisini gösteremeyen veya sevgi konusunda yanlış inanışları ve tutumları olan bir birey olmasına yol açabilir.

İyi Ebeveynlik İyi Eş Olmaktan Geçer

Anne babalar her zaman çok iyi birer anne baba olmaya çalışırlar. Anne ve babalar görevlerini tamamen yerine getirdiklerinde çocuklarının mutlu olacağını zannederler. Oysaki çok iyi birer anne baba olmak çocuğunuzun iyi hissetmesi için yeterli değildir. Anne babalar eş olarak da görevlerini yerine getirmelilerdir. Hatta çocuğun temel ihtiyaçlarından biri birbirine saygı ve sevgi duyan ebeveynlere sahip olmaktır. İyi bir eş olmak çocuğunuzun gözünde sizi yeterli bir anne baba yapabilir. Fakat evlilik hayatında mutsuz olduğunuzu hisseden bir çocuk, kendini güvende hissedemez. Anne babasına karşı tedirginlik yaşar. Baskıcı ebeveynler bazen baskıcı birer eş olarak karşımıza çıkarlar. Birbirleri üzerine tahakküm kurmaya çalışan çiftler çocuklarına karşı da aynı tavrı sürdürebilirler. Bazen çiftler karşılıklı olarak birbirlerine bu şekilde yaklaşırlar bazen de eşlerden biri diğerine baskı kurar. Bazı ailelerde baskı tutumunu yaşayan eş ve çocuklarda vardır. Yani baskıcı tutum, bazen eş ile başlayıp zamanla çocuklara karşı da sıçrayabilir.

Çocuk yetiştirirken amacımız çocukla güvenli bağ kurmak ve eşimizle iyi bir ilişki kurmak olmalıdır. Bu iki konuda istikrarlı olabilirsek, çocuğun maddi ihtiyaçları konusunda eksiklerimiz olsa bile temeli sağlam adımlar atmış oluruz. Mutlu çiftler mutlu çocukları meydana getirir.