Nöbetçi Eczaneler
Mehmet Hakan KEKEÇ – 10 Kasım 2025
Osman Gazi, muasır bir Bizans kroniğinde “Attamanes” adıyla ve “En atılgan Türk” şeklinde övücü bir ifadeyle geçer. Bu “Attamanes” ismi “Asıl adı Ataman’dı” şeklindeki güdümlü tezlere zemin yapılsa da bu tezlerin çürük olduğu birçok kitabe, mevsuk malzeme ve nümizmatik veriyle çürütülmüştür. Biz bu yazıda zaten bu polemik üzerinde değil, “En atılgan Türk” kısmının üzerinde duracağız.
Beylikler döneminin Kastamonu Beyi Yavlak Arslan oğlu Ali, ki Ertuğrul Gazi’nin Kastamonu’ya (Paflagonya) bağlı bir uc beyi olduğunu söyleyen tarihçi çoktur, İlhanlı/Selçuklu vesayetini çiğneyerek Osman’ın Bizans’a karşı ilk büyük savaşına destek sağlamıştı. O Ali ki, düşünün, Moğol (İlhanlı) felaketinin korkusundan olsa gerek; Selçuklu hanedanının “isyankâr” varislerinden Rukneddin Kılıç Arslan’ı öldürmek zorunda kalmıştı. Öyle anlaşılıyor ki, Osman Gazi’nin Türkmenlere verdiği umut neticesinde Ali Bey’in de tereddütleri azalmış ve ucdaki gazalara dahil olmuş.
Romen tarihçi Jorga, “Osman Gazi’deki büyük yetenek ve karizmanın, bunlara ek olarak da entrika yeteneğinin (diplomasi mi demeli?)” Bizans’ı çaresiz bıraktığından bahseder… Jorga’nın bu tespitlerinden mülhem; savaşçılık ve bilek gücünün ötesinde dikkat kesilmemiz gereken bir başka Osman Gazi’den bahsetmek istiyorum size: Jorga’nın da üzerinde özenle durduğu “Oyun (entrika) kurucu Osman Gazi.” Bu, “En atılgan Türk’ün” bir başka vechesini gösterecektir size.
Alp ile Erenin Buluştuğu Nokta: Aşık Paşa ve “Gazi”nin 18 Şartı
Vefaiyye tarîkatının Anadolu’da vazifeli halifelerinden Baba İlyas Horasanî’nin torunu Aşık Paşa, bugün hâlâ yeterince incelenmemiş ve tabii bu nedenle de anlaşılamamış eseri Garibname’de “gazi” için olmazsa olmaz 18 şart sayıyor. Aşık Paşa “gazi” için atı, zırhı, kılıcı, yoldaşı, bilek gücü vs. olacak diyor. İlk 9 maddenin tamamının zahiri yetenekler/özellikler (alplik) olduğunu görüyoruz. Aşık Paşa bir 9 madde daha sayıyor ki bunların da batınî maharetler/istidadlar olduklarını fark ediyoruz (erenlik). Garibname’nin önemi işte tam da buradadır: Alp ile erenlik geleneğinin birleştirmesinde. Alp(Gazi)eren tipolojisini ilan etmesinde…
Alperen (Gazieren), bilek gücünün yanında, “erenlik” vasfıyla artık bir oyun kurucudur da. Han (Cesaret) ile Dede’nin (İlahi akıl) birleşme dönemidir. Zira Anadolu bu dönemde artık Sezai Karakoç’un tam isabet ettiği gibi “büyük kumandan” aksiyonu istemektedir. Osman Gazi de elbette bunun bilincinde bir Bey olarak (ki aile gelenekleri ve yetiştirilme tarzı da buna uygundur), Ortaçağ kültüründe “büyük kumandanların” başvurduğu bir diplomasi stratejisine başvurur: Rumlardan müteşekkil martolos birliği.
Martolos Birliği… Baktığımızda Osmanlı’nın II. Murad zamanı yerleşmiş Hıristiyan kuvvetleri gibi görünüyor. Açıkçası enteresan bir grup. Enteresanlıkları, kimliklerinin o zamana de açık edilmemesinde… Fark şu ki, II. Murad zamanı kimlikleri açık ediliyor. Doğrusu hep varlar. Fakat gizlenerek çalışıyorlar. Bir örnek verelim ve Osman Gazi’nin dehası karşısında bir kez daha saygıyla eğilelim:
Aratun ve Casusluk Ağı: Osmanlı İstihbaratının İlk İzleri
Osman Gazi’nin Aratun adlı bir martolosu var mesela. Osman Gazi’nin baş düşmanı İnegöl tekfuru Aya Nikola aleyhinde casusluk ediyor. Yani uzaklarda bir yerlerde Osman aleyhinde bir entrika dönüyorsa Osman Bey muhakkak Rum casusları üzerinde bu entrikaları çok erkenden öğreniyor.
Kayılar, diğer gazi devlet/beyliklere göre “öteki” ile ilişkisini daha pragmatik bir zemine oturtmuştu. Bunun bana göre en sembol ismi Köse Mihal. Mihal, ileriki yıllarda tekfurların Kayılara kurduğu/kuracağı bir tuzağı Osman’a jurnalleyerek Bilecik’in fethedilmesine önayak olmuştu. Aratun da belki Osmanlıları daha sahneye çıkmadan yok edecek bir pusuyu Osman Gazi’ye gelip bildiriyor.
Aya Nikola, Ermeni Beli denen bölgede Osman Gazi’ye pusu kuruyor. Pusudan haberdar olan Kayılar bölgeden hazırlıklı geçiyor. Buradaki çatışmada Osman Gazi’nin yeğeni Bay Hoca şehit düşüyor ki Osmanlı hanedanının ilk şehididir. Sonrasında… 1302’de Bizans kuvvetlerinin Yalova’ya çıkarma yapacağını da öğreniyor Osman Gazi ve çevre Türkmenlere haber uçurarak Menderes bölgesinden dahi o gün kendisine yardım getiriliyor. Özetle: Han’ın cesareti ile Dede’nin ilahi aklı Osman Gazi’de adeta müthiş bir terkib oluşturuyor.
Yazımızı Abdurrahim Karakoç ile bitirelim:
“Ana bildiğimiz şu ana mekân
Burcu burcu vatan düşer aklıma.
Ertuğrul Bey adlı devlet bânisi
Ceddim Gazi Osman düşer aklıma”
YORUMLAR