Tarihin En Yüksek Cari Fazlası: Mehmet Şimşek Modeli İşliyor – Deniz İstikbal

Deniz İSTİKBAL – 16 Ekim 2025

Cari açık bir ülkenin dış ticaret dengesinde ithalatın fazla olduğuna ve mal alımının mal ihracına göre daha çok olduğunu ifade eder. Söz konusu ülke ihracat yaparken daha fazla ithalat gerçekleştirir ve dışarıya aldığından daha fazla döviz verir. Bu durumun sürekli olması ülkenin döviz ihtiyacını artırır ve yerel para birimi üzerinde değer kaybına sebebiyet verir. İthalata ayrılan kaynaklar yatırımların gecikmesine ve ülkenin kalkınmasına negatif yansır. Genel hatlarıyla Türkiye’nin kronik bir problemi olan cari açık sorunu yukarıda sayılan nedenler sebebiyle ekonomik karar alıcıların karar sürecine ciddi etki yapıyor. İthalatın çok uzun yıllardır ihracattan fazla olması Türkiye’yi döviz arama yoluna itiyor. Turizm geliri ve hizmet ihracatıyla dengelenmeye çalışan ithalat faturası yine de istenilen düzeyde finanse edilemiyor.

İktisadi büyümenin fazla olduğu yıllarda ithalatın artması beraberinde cari açığın yükselmesine yani döviz ihtiyacına neden oluyor. İthalatla birleşen talep artışı TL üzerinde baskı oluşturuyor ve IMF’nin tanımlamasıyla ekonomi aşırı ısınma gösteriyor. Haziran 2023’te yönetime gelen Cevdet Yılmaz ve Mehmet Şimşek beyler ise cari açığı dengeleme ve TL üzerindeki baskının hafiflemesi için bir dizi önlem aldı. Alınan önlemlerin başında talebin dizginlenmesi gelirken ithalat azalma gösterdi. Altın ithalatına getirilen sınırlama ve bankacılık sistemindeki düzenlemeler cari açığı makul düzeye getirdi. Haziran 2023-Ağustos 2025 arası dönemde cari açıktaki iyileşme 37 milyar doları aştı. Ağustos 2025’te ise aylık bazda Cumhuriyet tarihinin en yüksek cari fazlası olan 5,455 milyar dolarlık rakama ulaşıldı (Tablo 1).

TABLO 1. ÖDEMELER DENGESİ VERİLERİ (MİLYAR DOLAR)

Kaynak: Merkez Bankası *Son Merkez Bankası toplam döviz rezervi

Sekiz aylık cari denge ise -15,84 milyar dolar olarak gerçekleşti. 2022 ve 2023 yıllarındaki cari açık göz önüne alındığında makul düzeye inmiş bir cari açığın olduğu söylenebilir. Ayrıca reel faizlerin yüksek olması nedeniyle yurtdışından ciddi bir döviz akışının Türkiye’ye geldiği ve gelemeye de devam edeceği görülüyor. Özellikle TÜFE rakamlarının üzerinde tutulan ve TL’nin de reel olarak değerlenmesine neden olan iktisadi tercih farklı alanlara pozitif yansımaya devam ediyor. İhracat-ithalat dengesinde de benzer bir süreç gerçekleşiyor. Turizm gelirlerinde yaşanan ciddi sıçrama ise 64 milyar dolara yaklaşan bir gelire işaret ediyor.

Hizmet ihracatı ise 120 milyar dolar sınırını aşmak üzere. Aylık bazda ise 14,21 milyar dolar seviyesinde bulunuyor. Benzer bir iyileşme merkez bankası rezervlerinde meydana geliyor. Hem toplam brüt rezervler hızla artıyor hem de net rezervlerde tarihi zirvelere erişiliyor. Rasyonel ekonomi politikalarına dönüşün ardından yaşanan birçok gelişmeye kıyasla farklı alanlarda iyileşme devam ediyor. Ancak hala aylık ve yıllık enflasyon rakamlarında istenilen başarının yakalanmış olduğunu söylemek ise güç (Tablo 1).

GRAFİK 1. YILLARA GÖRE CARİ İŞLEMLER DENGESİ (MİLYAR DOLAR)

Kaynak: Orta Vadeli Program (2026-2028)

Grafik 1’de 2024-2028 yılları arasında cari dengenin gelişim seyri yer almaktadır. Türkiye gibi yüksek büyümeye ihtiyaç duyan bir ülkeye kıyasla cari dengenin beklenen seyrinin pozitif olduğu söylenebilir. Ayrıca enerji ve altın ithalatı hariç cari dengede fazlaya geçiliyor olması da Türkiye için önemli bir başarı. 2023’te yaşanan deprem nedeniyle meydana gelen ek maliyetler göz önüne alındığında ekonomi yönetiminin süreci ılımlı şekilde iyi bir performansla götürdüğü ancak enflasyondaki katılığın sürdüğü anlaşılıyor.

Sonuç olarak cari açıkta yaşanan rekor düzeydeki aylık gelişmeler büyük ihtimal Eylül için de benzer rakamlara işaret ediyor. Eğer süreç böyle devam ederse Orta Vadeli Program (2026-2028) tahminlerinden daha iyi bir cari açık meydana gelebilir. Böylesine bir rakam hem enflasyonla mücadeleye hem de TL’nin istikrarına ciddi katkı sunabilir. Ancak en vurucu nokta olarak rasyonel ekonomi politikalarının bir çıktısı şeklinde “Mehmet Şimşek Modeli İşliyor” ve iktisadi normalleşme zamanla daha fazla görünür hale geliyor.