Şap Hastalığı Neden Olur? Son günlerde Türkiye’de Kayseri ve Aydın başta olmak üzere pek çok ilde hayvan pazarlarının kapanmasına neden olan şap hastalığı, hem hayvan sağlığını hem de insanları endişelendiriyor. Peki şap hastalığı neden olur ve nasıl bulaşır? Bu kapsamlı rehberde, şap hastalığının tüm yönlerini ele alıyoruz.

Şap Hastalığı Nedir?

Şap hastalığı, özellikle çift tırnaklı hayvanları (sığır, koyun, keçi, domuz gibi) etkileyen oldukça bulaşıcı bir viral hastalıktır. Picornaviridae familyasından Aphtovirus cinsine ait bir RNA virüsünün neden olduğu bu hastalık, hayvancılık sektöründe ciddi ekonomik kayıplara yol açmaktadır.

Hastalığın en karakteristik özelliği, hayvanların ağız içinde, dilde, diş etlerinde, tırnak aralarında ve meme uçlarında ağrılı yaralar (veziküller) oluşturmasıdır. Bu yaralar hayvanların beslenmesini ve hareket etmesini zorlaştırır, bu nedenle verim kayıplarına neden olur.

Şap Hastalığı Neden Olur? Temel Sebepleri

Şap hastalığının ortaya çıkmasının temel nedeni, şap virüsü olarak bilinen patojendir. Bu virüsün yedi farklı serotipi (A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 ve Asia1) bulunmaktadır. Türkiye’de en yaygın görülen serotipler O ve A’dır.

Virüsün bulaşması ve yayılması için çeşitli faktörler rol oynar:

Hasta hayvanlarla doğrudan temas: En yaygın bulaşma yolu, sağlıklı hayvanların hasta hayvanlarla doğrudan temasıdır.

Virüsle kontamine olmuş malzemeler: Yemlikler, suluklar, bakım ekipmanları, nakil araçları gibi malzemeler virüsün yayılmasında aracı olabilir.

İnsan hareketliliği: Çiftlik çalışanlarının, ziyaretçilerin veya veterinerlerin virüsü bir işletmeden diğerine taşıma riski vardır.

Hava yoluyla bulaşma: Virüs özellikle nemli ve serin havalarda rüzgarla kilometrelerce uzaklığa taşınabilir.

Kontamine yem ve su: Hasta hayvanların salya ve diğer salgılarıyla kirlenmiş yem ve sular, hastalığın yayılmasına katkıda bulunur.

Virüsün dayanıklılığı: Şap virüsü uygun koşullarda haftalarca, hatta aylarca canlı kalabilir. Özellikle soğuk ve nemli ortamlarda daha uzun süre hayatta kalır.

Şap Hastalığı Nasıl Bulaşır? Yayılma Yolları

Şap hastalığının bulaşma yolları oldukça çeşitlidir ve bu da hastalığın kontrolünü zorlaştırır:

Doğrudan Temas Yoluyla Bulaşma

Hasta hayvanların salyası, idrarı, dışkısı veya sütüyle doğrudan temas

Deri lezyonlarından çıkan sıvıların sağlıklı hayvanlara bulaşması

Çiftleşme sırasında bulaşma

Dolaylı Temas Yoluyla Bulaşma

Kontamine olmuş yem, su, altlık malzemeleri

Bakıcıların kıyafetleri, ayakkabıları

Veteriner malzemeleri, enjeksiyon iğneleri

Nakil araçları, hayvan taşıma kamyonları

Hava Yoluyla Bulaşma

Özellikle nemli ve soğuk havalarda virüs rüzgarla uzak mesafelere taşınabilir

Kapalı barınaklarda hava akımıyla yayılma

Diğer Bulaşma Yolları

Virüs bulaşmış et ve et ürünleri (pişmemiş veya az pişmiş)

Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri

Suni tohumlama sırasında kontamine semen kullanımı

Şap Hastalığının Hayvanlardaki Belirtileri

Şap hastalığının kuluçka süresi genellikle 2-14 gün arasındadır. Hastalık hayvanlarda çeşitli belirtilerle kendini gösterir:

Sığırlarda Şap Belirtileri

Ateş (40-41°C)

İştahsızlık, halsizlik

Ağızda köpüklü salya artışı

Dil, diş etleri ve dudaklarda içi sıvı dolu kabarcıklar

Kabarcıkların patlaması sonucu ağrılı yaralar

Tırnak aralarında yangı ve topallık

Süt veriminde ani düşüş

Gebe hayvanlarda yavru atma

Koyun ve Keçilerde Şap Belirtileri

Sığırlara göre daha hafif belirtiler

Özellikle genç hayvanlarda ani ölümler

Tırnak lezyonları daha belirgin

Ağız lezyonları daha az görülür

Meme uçlarında yaralar

Şap Hastalığı İnsanlara Bulaşır mı?

Şap hastalığının insanlara bulaşma riski oldukça düşüktür, ancak imkansız değildir. İnsanlarda görülen vakalar genellikle:

Hasta hayvanlarla yoğun teması olan çiftçiler, veterinerler, mezbaha çalışanları

Pastörize edilmemiş süt veya çiğ süt ürünleri tüketenler

Az pişmiş et yiyenler

İnsanlarda Şap Hastalığı Belirtileri

Hafif ateş

Boğaz ağrısı

Halsizlik

Ellerde, ayaklarda ve ağızda küçük kabarcıklar (nadiren)

Kas ağrıları

İştah kaybı

İnsanlardaki belirtiler genellikle hafif seyreder ve birkaç gün içinde kendiliğinden geçer. Ancak bağışıklık sistemi zayıf bireylerde daha ciddi seyredebilir.

Şap Hastalığından Korunma Yöntemleri

Hayvanlar İçin Korunma Önlemleri

Düzenli aşılama: En etkili korunma yöntemidir. Aşı programları bölgedeki virüs serotiplerine göre düzenlenmelidir.

Biyogüvenlik önlemleri:

Çiftliğe giriş-çıkışların kontrolü

Dezenfeksiyon sistemleri

Yeni alınan hayvanlar için karantina

Hijyen kuralları:

Bakıcıların kıyafet ve ayakkabı değişimi

Ekipmanların düzenli dezenfeksiyonu

Beslenme yönetimi:

Kaliteli yem kullanımı

Bağışıklık sistemini güçlendiren takviyeler

İnsanlar İçin Korunma Önlemleri

Hasta hayvanlarla temastan kaçınmak

Temas durumunda ellerin sabunlu suyla yıkanması

Çiğ süt ve pastörize edilmemiş süt ürünlerinin tüketilmemesi

Etlerin iyi pişirilerek yenmesi

Çiftlik ziyaretlerinde koruyucu ekipman kullanımı

Şap Hastalığının Tedavisi

Şap hastalığının bilinen bir tedavisi yoktur. Uygulanan yöntemler semptomları hafifletmeye ve sekonder enfeksiyonları önlemeye yöneliktir:

Hayvanlarda Tedavi Yaklaşımları

Ağız yaraları için antiseptik solüsyonlar

Ayak lezyonları için temizlik ve pansuman

Antibiyotik uygulamaları (sekonder bakteriyel enfeksiyonları önlemek için)

Ağrı kesici ve ateş düşürücüler

Vitamin takviyeleri

Bol su ve yumuşak gıdalarla besleme

İnsanlarda Tedavi

Çoğu vaka kendiliğinden iyileşir

Semptomatik tedavi (ağrı kesiciler, ateş düşürücüler)

Bol sıvı tüketimi

Dinlenme

Şap hastalığı neden olur sorusunun cevabı, oldukça bulaşıcı bir virüsün çift tırnaklı hayvanları etkilemesidir. Hem hayvan sağlığı hem de ekonomik etkileri açısından ciddi bir tehdit oluşturan bu hastalıkla mücadelede erken teşhis, aşılama ve biyogüvenlik önlemleri kritik öneme sahiptir.

İnsanlara bulaşma riski düşük olsa da, özellikle hayvancılıkla uğraşan bireylerin korunma önlemlerine dikkat etmesi gerekir. Hastalığın yayılmasını önlemek için yetkililerin uyarılarını dikkate almak ve şüpheli durumlarda veteriner hekimlere başvurmak hayati önem taşır.