Eşref Ede Efendi Melamî mi? – Mehmet Hakan Kekeç

Mehmet Hakan KEKEÇ – 24 Temmuz 2025

Eşref Ede Efendi… Üsküdar’ın üç sırlısından… Son ‘Melamî-Hamzavî’ kutbu deniyor. Bunu diyenler de öyle yoldan geçen adamlar değil he… Mesela Ahmed Yüksel Özemre Efendi söylüyor: Eyüp Nişanca’daki dergâhından hiç çıkmaması ile maruf Hamzavî kutbu Belhî hazretlerini bir ricasıyla Üsküdar Sandıkçı Dergâhı’na getirdiğine göre… Muhabbetleri aşikar deniyor. Ya da herhalde olsa olsa öyledir (Melamî-Hamzavî kutbudur) diye tahmin ediliyor.

Fakat -zannıma göre- Eşref Efendi’nin Bandırmavîzade’ye bağlı Üsküdar’daki Gizlice Evliya Tekkesi’nde babası Durakçı Hüseyin Tevfik Efendi’den irşad görmüş bir Celvetî-Bektaşî olduğu anlaşılıyor. Yani serde Seyyid Haşim Baba nefesi gözüküyor… Bu arada Eşref Ede Efendi Aziz Mahmûd Hüdâyî Türbedârı, Hafız ve Yeni Cami müezziniydi.

Eşref Ede Efendi

Aziz Mahmud Hüdâyî Dergâhı yakınındaki bu Gizlice Evliya Tekkesi de, burada mahfuz bulunan eserler de bugün ne yazık yok oldukları için Eşref Ede Efendi’nin silsilesi ancak tahmin edebilebilir. Ki çok mu önemli, bu da başka bir mesele. Kendisi aşikar etmediğine göre (ki bu mevzuda kız kardeşinin çocuk ve torunları dahi sessiz) neden didikleyelim.

Bugün sadece haziresi kalan Gizlice Evliya Tekkesi

Nihayetinde Eşref Ede Efendi bugün kaybettiğimiz nazenin bir Osmanlı arifi. İzzetli, vakarlı, hikmetli, himmetli, hizmetli, fedakâr, melametli, sanatkâr ve kanaatkâr… Kimse üzerine alınmasın ama, bugünün bıyık cetveliyle gezen ‘kolpacıları’ neyse tam tersi yani. Bu arifler nereye gittiler? Asıl sorulması gereken soru bu.

Bandırmavîzade Dergahı, tamamen yok olmadan evvel

Fakat ben yine de Bandırmavîzade Tekkesi’nden biraz bahsetmek istiyorum: Seyyahların sık sık ziyaret edip dehşete uğradıkları Üsküdar Rifâi Asitanesi’nin (Zonaro’nun tablosuna bakabilirsiniz) 50 metre yukarısındaydı bu tekke. Fakat şu an yerinde bir apartman ve otopark bulunuyor. Haziresindeki taşlar Küçük Selimiye’ye -Necdet İşli’nin ifadesiyle- uydur kaydır taşınmış. Bir tek elifî tâcıyla maruf Seyyid Haşim Baba’nın taşı binanın önünde sapasağlam duruyor. Bu taşı Kahraman Özkök yenilemiş.

Yusuf Fahir Baba, Bandırmavîzade Dergâhı yok olmadan evvel, ceddi Seyyid Haşim Baba türbesinde.

Kahraman bey’in yenilediği bir başka taş da Bandırmavîzade çevresindeki hazirede yer alan Mısır Kaygusuz Sultan postnişini Kutbi Hasan Baba. Bektaşî ve Melamî meşreb Celvetî-Haşimî kolunun pîri Seyyid Haşim Baba’nın, Kutbi Hasan Baba’dan Bektaşî nasibi aldığı söylenir. İşte bu Bandırmavîzade Tekkesi’nin, Eşref Ede Efendi’nin babası Hüseyin Tevfik Efendi’nin devam ettiği Gizlice Evliya Tekkesi ile bir bağlantısı vardır. Gizlice Evliya Tekkesi, Aziz Mahmûd Hüdâyî buradan geçerken dönüp selam verdiği için önce türbe sonra tekke olarak uyandırılmıştı.

Elifî-Horasanî tâc-ı şerifli şahide. Kutbî Hasan Baba

Kutbî Hasan Baba, Üsküdar Gündoğumu Caddesi’nde, Rıfaî Asitanesi’ni sola alıp devam ettiğinizde göreceğiniz Seyyid Haşim Baba’nın karşı adasında.

Seyyid Haşim Baba’ya ait bir eser

“Gizlice Evliya zaviyesi, bir Celveti Tekkesi olduğuna göre, 1595 tarihinden sonra kurulmuş olmalıdır. Celvetî tarikatının kuruluşu çok eski tarihlere dayandığı halde, Usküdar’da yayılması Hüdâyî hazretlerinin bu beldeye gelmesinden sonra olmuştur.

Bu tekke, Mecmua-yı Tekaya’da kayıtlı değildir. Unutulmamış ise, dergâhin 1890 tarihinden evvel yok olduğu sonra yeniden yapıldığı anlaşılır. Bugün yeri hâlâ arsa halinde olan bu tekke ve şeyhinden Nüshet Ergun Bey, Türk Musikisi Antolojisi adli eserinde bahseder.

Asrın son yarısında, (musiki) sahasında büyük bir muvaffakiyet gösteren ve İstanbul’un en meşhur mersiyehanı olarak tanınmış olan şahsiyet ise, Hafiz Hüseyin Tevfik Efendi’dir. 1266 (1849)’da Üsküdar’da doğdu. Babası Açıktürbe yokuşunda Gizlice Evliya Zaviyesi şeyhi Mehmet Muhlis Efendi’dir.

Babasının vefatı üzerine adı geçen zaviyenin şeyhliğine ve Üsküdar Yeni Cami müezzinbaşılığına tayin edildi. Meşhur Hafız Hacı Sabri Efendi, Fıstıklı Mektebi’nin (Paşa Kapısı Okulu) ‘Muallim-i evveli’ iken o da ‘Muallim-i Sani’ oldu (…….) En ziyade Bandırma Tekkesi’nde okurdu. Vefatı 1324 (1906) Ramazanındadır. İnadiye’de Selim Baba civarında medfundur.

Cemaleddin Server Revnakoğlu’nun ifadesine göre, Gizlice Evliya Tekkesi’nin şeyhlerinin Bandırmalı Tekkesi’nde ahz-ı tarikat etmiş kıdemli dervişandan seçildiği anlaşılmaktadır. Bu şeyhlerin evli olması şarttı. Tekke şeyhleri aynı zamanda türbenin de türbedârı idiler.”

Kaynaklardan derlenen bu bilgilere göre, Eşref Ede Efendi’nin Gizlice Evliya yani -dolaylı olarak- Bandırmavîzade Dergahı ile bağlantısı açıktır. Melamîliğini meşreb olarak kabul etmekle birlikte, Belhî’nin dahil olduğu Bayramî-Melamîlikle ilgisinin kurtulamayacağını kabul etmek gerekir.