Prof. Dr. Celalettin Yavuz Güvenlik Politikaları Uzmanı, 15 Eylül 2023
Küresel sorunlarla mücadele konusunda Birleşmiş Milletler şemsiyesi altında, G7 ve G20 zirvelerinde çok önemli projeler gündeme getiriliyor. Son olarak Yeni Delhi’de 9-10 Eylül 2023 tarihlerindeki G20 zirvesi de “Tek Dünya, Tek Aile ve Tek Gelecek” ana temasıyla sanki tüm dünyayı kapsayacak samimiyette ve sıcaklıkta duyuruldu. Ancak zirve özellikle Rusya-Ukrayna savaşı konusunda “Dağ, fare doğurdu!” denilebilecek şekilde hayal kırıklığı yarattı.
Zirve sırasında ABD Başkanı Joe Biden’ın “onayı” ile “Hindistan-Ortadoğu-Avrupa Ekonomik Koridoru” anlaşması imzalandı. Bu habere ilk tepki, Çin’in “Bir Kuşak, Bir Yol” (veya Kuşak Yol) adındaki küresel ticaret yolları projesine rakip olacağıydı. Rusya’nın “Kuzey-Güney Koridoru”nu da düşününce “Ticaret Koridorları Savaşı mı var?” diye incelemeye karar verdik.
‘Kuşak-Yol’ Ekonomik Koridorlarına Giden Yolda ‘Çin Mucizesi’
1980’li yılların hemen başından itibaren “Çin Mucizesi”ni gerçekleştirerek, her yıl büyüme rekorları kıran Çin, önce sınırların güvenliği ve ekonomik kalkınma planını yakın bir tarihe kadar başarıyla uyguladı. Yatırım karşılığında bazı ülkelerin enerji kaynaklarının en önemli ortağı haline geldi. Örneğin Çin devlet şirketi CNPC, 1997’de Kazakistan’ın Aktobemunaygaz’ın %60, 2005’te KazMunayGaz, Petro Kazakistan şirketinin %33’lük hissesini satın aldı. Afrika ülkesi Angola’da da petrol anlaşmasıyla avantajlar elde etti.
2013’te başlattığı demiryolu, karayolu ve denizyolu ile destekli ‘Kuşak Yol’ vasıtasıyla küresel çapta yatırımını kendisinin yapacağı büyük bir proje başlattı. Böylece hammadde ve enerji ihtiyacını rahatlıkla sağlayacak, üretimini kısa sürede ve en az masrafla pazarlara ulaştırabilecekti. Proje gelişirken Çin’in dünya ticaret dengesini altüst eden gelişmesi ve ABD 400 milyar doların üzerinde ticaret fazlası vermesi üzerine ABD Ticaret Savaşı’nı başlattı ancak başarılı olamadı. 2020 yılında Covid-19 sebebiyle ticaret küresel ölçekte düşerken, Rusya-Ukrayna savaşı ile Kuşak Yol’un Rusya üzerinden Avrupa’ya uzanan kolu da kesildi.
Kuzey Güney Koridoru ve Hindistan-Ortadoğu-Avrupa Ekonomik Koridoru
Rusya-Ukrayna savaşı üzerine ABD ve G7 ülkeleri Rus limanlarındaki malların taşınacağı gemilerin sigorta şirketlerine de yaptırım uygulayınca, Rusya Baltık Denizi’ndeki liman şehri Petersburg-Moskova-Hazar-İran-Basra Körfezi ve Hindistan’ın Hint Okyanusu kıyısındaki Mombai’ye kadar uzanan “Kuzey-Güney Koridoru” projesini devreye koymayı planladı.
Son G20 zirvesinde imzalanan Hindistan-Ortadoğu-Avrupa Ekonomik Koridoru vasıtasıyla Hindistan’ın üretimi Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Ürdün üzerinden İsrail’e, ardından limanları vasıtasıyla Yunanistan’a ve Avrupa’ya daha hızlı gönderilebilecek. Bu koridor vasıtasıyla Suudi Arabistan ile İsrail arasında daha yakın ilişkiler de başlayabilecektir.
Ekonomik Koridor Savaşlarını Hatırlatan Gelişmeler
Son aylarda İran’la Körfez Ülkelerinin diplomatik ilişkilerini başlatan Çin, S. Arabistan’la 1999’da Stratejik Petrol İşbirliği Anlaşması imzaladı, Irak’ta Rumalia’daki petrol sahasını geliştirme işine ortak oldu. İran’da da petrol alanında önemli yatırımlar yaparak 2013’te Ortadoğu’nun bir nolu ticaret ortağı oldu. Ama İsrail’in de üçüncü büyük ticaret ortağıdır. Telaviv’deki metronun trenleri Çin’den getirilmekte, Hayfa konteyner limanı iki yıldır Çinli Shanghai International Port Group tarafından işletilmektedir.
İsrail, Hindistan-Avrupa arasındaki koridorun en önemli ulaştırma terminali haline gelecek, Hindistan ise bu ve Rusya’nın “Kuzey Güney Koridoru” vasıtasıyla ticaret çeşitliliğini arttırabilecektir. İki koridor da Çin’in “Kuşak Yol” projesine rakiptir. İç içe geçen bu ekonomik ve siyasi ilişkiler yumağı içerisinde en büyük yararı gören iki ülke ise İsrail ve Hindistan’dır.
G20 zirvesi sonrası Vietnam ziyaretinde ABD Başkanı Biden her ne kadar “Çin’le soğuk savaş başlatmayacaklarını” söylemişse de Hindistan-Ortadoğu-Avrupa Koridoru’na onay verdiği gibi, bazı ülkeleri de ikna etmiştir. Kuşak-Yol projesine “savaş açan” bu projeye karşı bölgede etkinliği bilinen Çin’in nasıl cevap vereceği merakla beklenmektedir.
